Πεπραγμένα και επιτεύγματα

Απογραφή, τεκμηρίωση και διάχυση της γνώσης

Καθώς οι περισσότεροι νησιωτικοί υγρότοποι ήταν άγνωστοι ή/και μη αναγνωρισμένοι θεσμικά, απαιτήθηκε επιτόπια έρευνα για οριοθετηθούν, να αξιολογηθεί η οικολογική τους κατάσταση και οι απειλές που αντιμετωπίζουν και για να ιεραρχηθούν οι περιοχές ως προς τις ανάγκες διατήρησης. Η αναγνώριση και η οριοθέτηση τους ήταν απαραίτητη, προκειμένου οι νησιωτικοί υγρότοποι να μπορούν να ενταχθούν σε κάποιο καθεστώς προστασίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τα Σχέδια Χωρικής Οργάνωσης Ανοικτής Πόλης, τα οποία αποτελούν τους κύριους μοχλούς για την προώθηση της προστασίας των υγρότοπων σε τοπική κλίμακα. Επιπλέον, η τεκμηρίωση των αξιών και των κύριων χαρακτηριστικών όλων των υγρότοπων, ήταν απαραίτητη προκειμένου να αναδειχθεί η σημασία τους ως οικολογικού δικτύου και κατά συνέπεια για την προώθηση οριζόντιων μέτρων προστασίας τους.

Συνολικά, εντοπίστηκαν 803 υγρότοποι μεγαλύτεροι από 1 στρέμμα σε 75 νησιά (100 σε 8 νησιά του Ιονίου, 499 σε 57 νησιά του Αιγαίου, 11 σε 7 νησιά των κόλπων Σαρωνικού και Κορινθιακού και 193 στην Κρήτη και σε 2 δορυφορικά νησιά της. Από αυτούς, οι 590 είναι φυσικοί υγρότοποι και οι 213 είναι τεχνητοί (κυρίως λιμνοδεξαμενές και φραγμολίμνες). Η ερευνητική ομάδα επισκέφθηκε για οριοθέτηση και απογραφή 760 υγρότοπους, συμπληρώνοντας κάθε φορά ένα ειδικό απογραφικό δελτίο και πραγματοποιώντας εκτενή φωτογραφική τεκμηρίωση. Τα δεδομένα που συλλέχθηκαν από το πεδίο και τη βιβλιογραφία, καταχωρήθηκαν σε τέσσερις αλληλένδετες βάσεις δεδομένων: τη δίγλωσση (ελληνικά/αγγλικά) βάση δεδομένων GrIsWet με τα απογραφικά δεδομένα, τη γεωβάση Geo-GrIsWet με τις θέσεις και τα όρια των υγρότοπων και άλλα γεωχωρικά δεδομένα, μια βιβλιογραφική βάση, και το φωτογραφικό αρχείο στο οποίο, χάρη στην υποστήριξη της Canon, καταχωρήθηκαν περισσότερες από 60.000 ψηφιακές εικόνες από 760 υγρότοπους και βίντεο από 420 υγρότοπους.

Για την αλληλοενημέρωση και για την ανάπτυξη συνεργασιών σε μια σειρά γενικών και ειδικών θεμάτων σχετικών με τους νησιωτικούς υγρότοπους, το WWF Ελλάς διοργάνωσε τέσσερις συναντήσεις εργασίας με ειδικούς επιστήμονες. Ένα από τα σημαντικότερα αποτελέσματα των παραπάνω, προέκυψε κατά τη συνάντηση εργασίας “Η σημασία και η κατάσταση διατήρησης των υγρότοπων των νησιών της Ελλάδας” (25.9.2009) στο πλαίσιο του 11^ου Διεθνούς Συνεδρίου για τη Ζωογεωγραφία, την Οικολογία και την Εξέλιξη της Ελλάδας και των Όμορων Περιοχών. Οι σύνεδροι που συμμετείχαν, εξέδωσαν ψήφισμα με τίτλο «Να σταματήσει η υποβάθμιση των νησιωτικών υγρότοπων της Ελλάδας», απευθυνόμενοι προς όλους τους σχετικούς φορείς, συμπεριλαμβανομένων της Ελληνικής Κυβέρνησης, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής,  των Περιφερειών, των ΟΤΑ πρώτου και δεύτερου βαθμού, των ακαδημαϊκών ιδρυμάτων, των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων, των χρηματοδοτικών οργανισμών και του κοινού. Το τρισέλιδο ψήφισμα κοινοποιήθηκε αρμοδίως από την Οργανωτική Επιτροπή τον Νοέμβριο του 2009.

Η πρόοδος των αποτελεσμάτων της απογραφής, πέραν της έκδοσης: “Απογραφή των υγρότοπων των νησιών του Αιγαίου: Ταυτότητα, οικολογική κατάσταση και απειλές” παρουσιάστηκε μέχρι και το 2012 με συνολικά 30 ανακοινώσεις σε 19 εθνικά και διεθνή επιστημονικά συνέδρια και με 3 επιστημονικές δημοσιεύσεις.

Παρακολούθηση, προστασία και διαχείριση περιοχών

Για την έγκαιρη διάγνωση υποβαθμιστικών ενεργειών και την άμεση ενημέρωση της ερευνητικής ομάδας του προγράμματος, αναπτύχθηκε σταδιακά ένα δίκτυο εθελοντών, σε 6 νησιά του Αιγαίου (Λήμνος, Λέσβος, Πάρος, Άνδρος, Σκύρος, Κως). Οι εθελοντές, μετά από σχετική εκπαίδευση, επισκέπτονταν υγρότοπους, ελέγχοντας την κατάστασή τους και ενημερώνοντας την ερευνητική ομάδα. Στην Κρήτη, η παρακολούθηση των υγρότοπων ήταν πιο εντατική καθώς το γραφείο του προγράμματος είναι εγκαταστημένο στο Ηράκλειο. Η παρακολούθηση, στο νησί, αρχικά γινόταν από τα μέλη της ομάδας του προγράμματος με τη βοήθεια μεμονωμένων ευαισθητοποιημένων πολιτών. Από το 2011 και χάρη στην υποστήριξη του Συστήματος Coca-Cola στην Ελλάδα (Coca – Cola Τρία Έψιλον και Coca – Cola Hellas) στο πλαίσιο του περιβαλλοντικού προγράμματος “Αποστολή Νερό", αναπτύχθηκε ένα πολύ δυναμικό δίκτυο εθελοντών το οποίο συνέβαλε στην υλοποίηση πολλών δράσεων ευαισθητοποίησης του κοινού και των τοπικών φορέων στην Κρήτη και ακολούθως στην Πάρο και στην Λέσβο.

Για ένα μεγάλο αριθμό υποθέσεων, το WWF Ελλάς κατέθεσε προτάσεις προστασίας και ανάδειξης, κάποιες από τις οποίες ήδη υλοποιήθηκαν σε συνεργασία με πολίτες και τοπικές ΜΚΟ (π.χ. η οριοθέτηση και σήμανση των αμμοθινών στον υγρότοπο Μαλίων με τους Sarpidonistas, η οριοθέτηση και σήμανση του έλους Αλμυρού Αγίου Νικολάου με την Οικολογική Κίνηση Μιραμβέλλου, κ.α.). Όπου το έδαφος ήταν πρόσφορο, η ερευνητική ομάδα εκπόνησε μελέτες και συνέταξε τεχνικές εκθέσεις για την προστασία, αποκατάσταση και διαχείριση υγροτοπικών περιοχών. Κάποιες από αυτές βρίσκονται σε στάδιο υλοποίησης ή θα υλοποιηθούν (πχ Εκβολή ποταμού Μορώνη στη Σούδα, Έλος Ποταμού Μαλίων, το σύνολο των φυσικών υγρότοπων της Πάρου). Σταθμός των σχετικών αυτών δράσεων, υπήρξε το ξεμπάζωμα της εκβολής του ποταμού Μορώνη στη Σούδα το 2009 από όπου απομακρύνθηκαν 12.000 κ.μ. μπάζων και αποκαταστάθηκε οικολογικά μια έκταση 10 στρεμμάτων.

Παρεμβάσεις πρόληψης-αποτροπής της υποβάθμισης και δράσεις πολιτικής

Για κάθε υποβαθμιστική ενέργεια που διαπιστωνόταν από τους ερευνητές του προγράμματος και τους εθελοντές του δικτύου παρακολούθησης, συντασσόταν, σε συνεργασία με τη Ομάδα Νομικής Υποστήριξης Πολιτών του WWF Ελλάς, μια επιστολή με την τεκμηρίωση της υπόθεσης, την ανάλυση του νομικού πλαισίου και τη διατύπωση συγκεκριμένων ερωτημάτων προς τις αρμόδιες υπηρεσίες και αρχές. Συνολικά αντιμετωπίστηκαν περισσότερες των 70 περιπτώσεων υποβάθμισης σε εννέα νησιά. Η σχετική αλληλογραφία που έχει ανταλλαχθεί μέχρι σήμερα αριθμεί περί τις 700 επιστολές. Σε αρκετές περιπτώσεις, έχουν επιβληθεί σημαντικά πρόστιμα, ενώ 5 υποθέσεις (4 στην Κρήτη και μια στην Εύβοια) με δεκάδες κατηγορουμένους, έχουν πάρει τη δικαστική οδό.

Παράλληλα, αξιοποιώντας τα απογραφικά και χαρτογραφικά δεδομένα του προγράμματος, το WWF Ελλάς επιδίωξε τη θεσμική προστασία των νησιωτικών υγρότοπων, σε τοπικό και εθνικό επίπεδο, με μια σειρά υπομνημάτων και παρεμβάσεων. Πιο συγκεκριμένα και με χρονολογική σειρά:

• Συνέβαλε στην πρωτοβουλία της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου το 2008 για την επανεξέταση των Καταφυγίων Άγριας Ζωής (Κ.Α.Ζ.), συμμετέχοντας ενεργά στις διαβουλεύσεις και υποβάλλοντας υπόμνημα για την τροποποίηση των ορίων 7 ΚΑΖ και τη δημιουργία 6 νέων, έτσι ώστε να συμπεριληφθούν στο συγκεκριμένο καθεστώς προστασίας 30 από τους σημαντικότερους υγρότοπους των νησιών της συγκεκριμένης Περιφέρειας. Τελικά, το 2009, στο νέο Κ.Α.Ζ. της Λέσβου «Αλυκή Καλλονής - Νουτζάρια - Καντρί - Μέσα» (ΦΕΚ Δ/387/16.9.2009) συμπεριλαμβάνονται 5 υγρότοποι.
• Υπέβαλε το 2009 υπομνήματα στις αρμόδιες υπηρεσίες, σε όλα τα επίπεδα (κεντρικό, Περιφερειακό, Νομαρχιακό και Δημοτικό) ζητώντας την ένταξη των υγρότοπων στα εκπονούμενα Σχέδια Χωρικής και Οικιστικής Οργάνωσης Ανοικτών Πόλεων ή/και στα Γενικά Πολεοδομικά Σχέδια. Η ανταπόκριση των υπηρεσιών υπήρξε θετική και 69 υγρότοποι έχουν συμπεριληφθεί (μέχρι και το 2012) ως προστατευόμενες περιοχές σε ΣΧ.Ο.Ο.Α.Π. και Γ.Π.Σ. που θεσμοθετήθηκαν στην Κρήτη (48 υγρότοποι), στην Αμμουλιανή (1 υγρότοπος), στη Λήμνο (11 υγρότοποι), στην Πάρο (8) και 1 υγρότοπος στη Λέρο).
• Συνέταξε τον Οκτώβριο του 2009 και απεύθυνε προς το Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. από κοινού με 9 ακόμη περιβαλλοντικές Μ.Κ.Ο., υπόμνημα με τίτλο “Πρόταση για ένα ολοκληρωμένο νομοθετικό πλαίσιο για την προστασία της βιοποικιλότητας στην Ελλάδα”. Η πρόταση αυτή διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην κατάρτιση του νόμου για τη βιοποικιλότητα (ν. 3937/2011), ο οποίος, μεταξύ άλλων, προβλέπει την προστασία των νησιωτικών και ηπειρωτικών υγρότοπων που έχουν έκταση έως 80 στρέμματα (άρθρο 13).
• Αμέσως μετά την ψήφιση του νόμου για τη βιοποικιλότητα, το WWF Ελλάς παρείχε δεδομένα και συνεργάστηκε στενά με στελέχη του Υ.Π.Ε.Κ.Α. και  του Οργανισμού Κτηματολογίου και Χαρτογραφήσεων Ελλάδας (Ο.Κ.Χ.Ε.) στην προετοιμασία ενός Προεδρικού Διατάγματος για την προστασία των υγρότοπων των νησιών. Μετά από την επιτυχή δημόσια διαβούλευση, το Π.Δ. «Έγκριση καταλόγου μικρών νησιωτικών υγροτόπων και καθορισμός όρων και περιορισμών για την προστασία και ανάδειξη των μικρών παράκτιων υγροτόπων που περιλαμβάνονται σε αυτόν», θεσμοθετήθηκε τον Ιούνιο του 2012 (ΦΕΚ ΑΑΠ 229/19.06.2012) θέτοντας υπό αυστηρό καθεστώς προστασίας 380 φυσικούς υγρότοπους σε 59 νησιά.

Ενημέρωση, επικοινωνία και ευαισθητοποίηση

Η δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων του προγράμματος υπήρξε εκτενής και κλιμακούμενη, αποσκοπώντας στην ευαισθητοποίηση του κοινού, στην κινητοποίηση των πολιτών και στην άσκηση διαρκούς πίεσης στους λήπτες αποφάσεων. Τα εργαλεία πολλά: ανακοινώσεις στα ΜΜΕ και δελτία τύπου, συνεντεύξεις και αρθρογραφία, εκδόσεις, ομιλίες, ξεναγήσεις ομάδων πολιτών σε υγρότοπους, αναρτήσεις στην ιστοσελίδα και το ιστολόγιο του WWF Ελλάς και εκτενή χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Επιπλέον, αναπτύχθηκε στενή συνεργασία με το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Ιεράπετρας στη δημιουργία και λειτουργία του Περιφερειακού Θεματικού Δικτύου «Υγρο…τροποποιώ τη συμπεριφορά μου» για την εκπόνηση προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και την παρακολούθηση των υγρότοπων της Κρήτης. Στο δίκτυο αυτό, παρέχουμε συνεχή υποστήριξη με επιστημονικές συμβουλές, ενημερωτικές διαλέξεις και θεματικές εκπαιδευτικές εκδρομές για δεκάδες εκπαιδευτικών και παιδιών από 54 σχολεία.